“Γιάνη, μπορείς να εγγυηθείς ότι το παράλληλο νόμισμα θα πετύχει;”
“Αλέξη, δεν εγγυώμαι ότι μπορούμε να διαχειριστούμε την κατάρρευση μιας νομισματικής ένωσης χωρίς εξωτερική βοήθεια, αλλά έχουμε τον ελληνικό λαό μαζί μας και πρέπει να τολμήσουμε”.
Αυτή φέρεται να ήταν μια από τις βασικές στιχομυθίες που έλαβαν χώρα πίσω από τις κλειστές πόρτες του Μεγάρου Μαξίμου, το βράδυ της 5ης Ιουλίου, λίγο μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος.
Όπως φάνηκε, η γλαφυρή απάντηση του Γιάνη Βαρουφάκη και το αναλυτικό του σχέδιο για τη χρήση των περίφημων IOU’s δεν έπεισαν τελικά τον Αλέξη Τσίπρα.
Η συνέχεια της ιστορίας είναι λίγο πολύ γνωστή.
Εκείνο όμως που δεν είναι τόσο γνωστό είναι ότι ο πρώην υπουργός Οικονομικών δεν ήταν πάντοτε θιασώτης της ιδέας ενός παράλληλου νομίσματος ή ενός παράλληλου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Αντιθέτως, στις αρχές του 2014 είχε χαρακτηρίσει μια τέτοια εναλλακτική λύση, την οποία είχε θέσει τότε στον δημόσιο διάλογο ένας έλληνας οικονομολόγος που εργαζόταν για πολλά χρόνια στις ΗΠΑ, ως “ανοησία”.
Η ιστορία λειτουργεί , όπως λένε, με μυστηριώδεις τρόπους. Και με την πανουργία της, έφερε την Παρασκευή το βράδυ τον εξ Αμερικής ορμώμενο οικονομολόγο στην κεφαλή του υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης, μετά την ανακοίνωση του ανασχηματισμού.
Για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ, οι σχέσεις και οι επαφές του προέδρου του Ινστιτούτου Levy, Δημήτρη Παπαδημητρίου, με στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ είναι γνωστές.
αν μη τι άλλο προκαλεί έκπληξη είναι πως μία ακόμη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ περιλαμβάνει στο υπουργικό συμβούλιο έναν υποστηρικτή της ιδέας ενός παράλληλου νομίσματος
To Ινστιτούτο ήταν μάλιστα ένας από τους φορείς που διαδραμάτισαν ρόλο στις πρώτες επισκέψεις του Αλέξη Τσίπρα στις ΗΠΑ. Λέγεται, ακόμη, ότι η περίφημη φράση του κ. Τσίπρα “Η Ευρώπη χρειάζεται ένα νέο Σχέδιο Μάρσαλ”, που για πρώτη φορά διατύπωσε κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Αμερική, ανήκει στην πραγματικότητα στον καθηγητή Παπαδημητρίου, ο οποίος τον Φεβρουάριο του 2012 είχε δηλώσει: “You need something similar to the Marshall Plan”.
Σε κάθε περίπτωση, εκείνο που αν μη τι άλλο προκαλεί έκπληξη είναι πως μία ακόμη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ περιλαμβάνει στο υπουργικό συμβούλιο έναν υποστηρικτή της ιδέας ενός παράλληλου νομίσματος.
To Ινστιτούτο Levy και η γένεση της ιδέας του Geuro
“Η ιδέα για ένα παράλληλο χρηματοπιστωτικό σύστημα που θα χρησιμοποιεί ομόλογα μηδενικού τοκομεριδίου, διαρκή (χωρίς εξόφληση κεφαλαίου ή αποπληρωμή/εξαργύρωση) και μεταβιβάσιμα, το οποίο ονομάσαμε Geuro, και που για όλους τους πρακτικούς σκοπούς θα μπορούσε να θεωρηθεί χρήμα συμβατό με τη διατήρηση του ευρώ ως νόμιμου νομίσματος, παρουσιάστηκε σε συνέδριο του Levy Institute στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 2013. Στο συνέδριο έλαβαν μέρος παράγοντες της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης (του ΣΥΡΙΖΑ), που δεν έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτήν την προτεινόμενη λύση δημοσιονομικής επέκτασης. Εγώ το προώθησα σε άτυπες συζητήσεις πριν από τις εκλογές του 2015, αλλά απερρίφθη”, ανέφερε ο κ. Παπαδημητρίου, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα “Καθημερινή”, τον Αύγουστο του 2015. Τι περιλαμβάνει όμως ακριβώς η ιδέα του Geuro, μια ιδέα που υποστηρίζει σταθερά σε εκθέσεις του Ινστιτούτου αλλά και σε διεθνή άρθρα του ο κ. Παπαδημητρίου;
Σε έκθεσή του Ινστιτούτου Levy που φέρει τον τίτλο «Greece. Strategic Analysis. Conditions and Strategies for Economic Recovery» (Μαϊος 2015) και συνυπογράφεται από τον νέο υπουργό Οικονομίας, εξετάζονται λεπτομερώς οι επιπτώσεις από μία ενδεχόμενη εισαγωγή ενός παράλληλου μέσου πληρωμής, του Geuro, το οποίο είναι “συμβατό με τη διατήρηση του ευρώ ως νόμιμου νομίσματος”, όπως υποστηρίζει η έκθεση.
Ειδικότερα, τα Geuro είναι ομόλογα μηδενικού επιτοκίου που θα μπορούσε να εκδώσει το ελληνικό κράτος. Θα έχουν διάρκεια εις το διηνεκές και θα μπορούν να μεταβιβαστούν. Σύμφωνα με την έκθεση, για όλους τους πρακτικούς σκοπούς τα Geuro θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως χρήμα -δηλαδή παράλληλο νόμισμα- αλλά η κυβέρνηση δεν θα άλλαζε την αξία των υπαρχόντων περιουσιακών στοιχείων σε Geuro, ούτε θα απαιτούσε οι ιδιωτικές συναλλαγές να γίνονται σε αυτό.
Τα Geuro θα μπορούσαν να είναι μετατρέψιμα, μόνο όμως προς τη μία κατεύθυνση -από το ευρώ σε Geuro- προκειμένου η χρήση τους να περιοριστεί στην εσωτερική αγορά. «Όπως έγινε ξεκάθαρο από ανεπίσημες συζητήσεις με αξιωματούχους της ΕΚΤ, η έκδοση Geuro θα ήταν μια απόφαση οικονομικής πολιτικής: δεν θα είχε να κάνει με τη νομισματική πολιτική της ΕΚΤ και συνεπώς θα ήταν συμβατή με τη διατήρηση του ευρώ ως νόμιμου νομίσματος», αναφέρεται στην έκθεση του Μαϊου του 2015.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τους συντάκτες, η έκδοση Geuro θα μπορούσε να χρησιμεύσει σε δύο πράγματα: α) την αποκατάσταση της ρευστότητας στην εσωτερική οικονομία, β) την παροχή ρευστότητας για περαιτέρω κυβερνητικές δαπάνες για να διατηρηθεί η εργασία και να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στην ανάκαμψη της οικονομίας.
Όπως σημειώνεται, ο αριθμός των Geuro που θα μπορούσαν να εκδοθούν θα πρέπει καθοριστεί με πολύ προσοχή, ενώ ο προτιμητέος θεσμός που θα μπορούσε να προχωρήσει σε μια τέτοια έκδοση θα ήταν η ΤτΕ ή κάποια άλλη ανεξάρτητη οικονομική αρχή.
Τα Geuros θα μπορούσαν να γίνονται δεκτά από την κυβέρνηση για πληρωμές φόρων μέχρι το 20% της αξίας τους αλλά και για κοινωνικές συνεισφορές. Οι εργαζόμενοι στον δημόσιο τομέα θα μπορούσαν να παίρνουν το 30% του μισθού τους σε Geuro και τα υπόλοιπα σε ευρώ, ενώ κάτι ανάλογο θα μπορούσε να ισχύσει και για την καταβολή των κοινωνικών επιδομάτων. Όπως σημειώνεται στην έκθεση, «η δημιουργία του Geuro έχει νόημα μόνο εάν μπορεί να χρηματοδοτήσει επιπλέον έξοδα και να παρέχει πρόσθετη ρευστότητα στον μη-χρηματοοικονομικό τομέα».
Σύμφωνα μάλιστα με μία πρόταση της έκθεσης, η χρήση των Geuro θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει ένα πρόγραμμα άμεσης δημιουργίας θέσεων εργασίας στις οποίες οι εργαζόμενοι θα πληρώνοντας κατά 50% σε Geuro και κατά 50% σε ευρώ.
Οι αντιφάσεις και τα παράδοξα του παράλληλου νομίσματος
Η ιδέα ότι ένα συμπληρωματικό νόμισμα θα μπορούσε να ενισχύσει τη δημιουργία θέσεων εργασίας επαναλαμβάνεται και στην έκθεση του Ινστιτούτου Levy με ημερομηνία 25 Ιανουαρίου 2016 και τίτλο “Ένα συμπληρωματικό νόμισμα και η άμεση δημιουργία θέσεων εργασίας κρατούν το κλειδί για την ελληνική ανάκαμψη”.
Σε αυτήν, οι συντάκτες -μεταξύ αυτών και ο κ. Παπαδημητρίου- περιγράφουν ένα πρόγραμμα δημιουργίας θέσεων εργασίας στο Δημόσιο, με στόχο την προσφορά έμμισθης εργασίας σε δημόσια έργα, χρηματοδοτούμενο από ένα μη μετατρέψιμο “δημοσιονομικό νόμισμα”: το Geuro. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει κομμάτι ενός κρατικά χρηματοδοτούμενου προγράμματος για τη δημιουργία 550.000 θέσεων εργασίας. Πρόκειται, όπως αναφέρουν, για προσομοίωση ενός προγράμματος που θα προσφέρει εργασία με μισθούς 586 ευρώ το μήνα, ένα ποσό που “παρέχει ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, αποφεύγοντας παράλληλα τον ανταγωνισμό με τον ιδιωτικό τομέα”, το οποίο θα κοστίζει συνολικά ετησίως 7,5 δισ. ευρώ.
Η πρότασή προβλέπει ότι το 50% του προτεινόμενου μισθού των 586 ευρώ θα μπορούσε να πληρώνεται σε ευρώ (3,75 δισ. ευρώ) και το υπόλοιπο 50% σε Geuro. Και υποστηρίζεται ότι η αύξηση της δημόσιας δαπάνης κατά 3,75 δισ. ευρώ θα υπερ-αντισταθμίζεται από την καταβολή μισθών δημοσίων υπαλλήλων, συντάξεων και άλλων επιδομάτων σε Geuro. “Για να υποστηριχθεί η ζήτηση για το συμπληρωματικό νόμισμα, έως και το 20% των ετήσιων πληρωμών φόρων θα μπορούσε να γίνεται σε Geuro” αναφέρεται στην έκθεση.
Η ιδέα επανέρχεται και στην τελευταία έκθεση του Ινστιτούτου για την Ελλάδα, τον Σεπτέμβριο του 2016, με τίτλο “Greece: Getting out of the Recession”. Στη σελίδα 10, εξετάζεται ως πιθανό σενάριο για την έξοδο από την ύφεση, μια “δημοσιονομική επέκταση” μέσω ενός “δημοσιονομικού νομίσματος”, του Geuro, Η κυβέρνηση θα μπορούσε να το εισάγει από το πρώτο τρίμηνο του 2017, προκειμένου να αποφευχθεί η πτώση στην ονομαστική αξία των μισθών και των συντάξεων αλλά και να χρηματοδοτηθεί ένα πρόγραμμα απασχόλησης, σημειώνεται στην έκθεση. Οι συντάκτες, μεταξύ αυτών και ο κ. Παπαδημητρίου, αναφέρονται μάλιστα στο συμπληρωματικό νόμισμα που χρησιμοποίησαν οι Ελβετοί, παράλληλα με το φράγκο, από το 1934.
Παρά τις μεγαλεπίβολες προσδοκίες και τα αναλυτικά σχέδια επί χάρτου, η ιδέα για το Geuro δείχνει να πάσχει από τις ίδιες αδυναμίες και τα ίδια αδιέξοδα που πάσχουν όλες οι πρότάσεις για την εισαγωγή ενός παράλληλου ή συμπληρωματικού νομίσματος.
Ως γνωστόν, η αξία ενός νομίσματος κρίνεται και καθορίζεται πάντοτε στην και από την αγορά. Τόσο η ιδέα ότι ένα μέρος των μισθών και των συντάξεων θα μπορούσε να πληρώνεται σε Geuro όσο και η αντίστοιχη ιδέα ότι ένα μέρος των φόρων και των εισφορών θα μπορούσε να καταβάλλεται στο ίδιο “δημοσιονομικό νόμισμα” αργά ή γρήγορα θα βρεθούν αντιμέτωπες με την συντριπτικό τεστ της πραγματικότητας. Και με βάση αυτήν την πραγματικότητα, τόσο το κράτος όσο και οι ιδιώτες ή οι επιχειρήσεις έχουν δαπάνες που σε κάποιο σημείο της οικονομικής αλυσίδας δεν μπορούν παρά να πληρωθούν με το “βασικό” νόμισμα. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, λοιπόν, η κατοχή του “ισχυρού”, “βασικού” νομίσματος είναι αναγκαία. Στην αντίθετη περίπτωση, στην περίπτωση δηλαδή που αυτό το “βασικό” νόμισμα δεν είναι διαθέσιμο, τα πράγματα λαμβάνουν αρνητική τροπή, όπως καθίσταται σαφές μα βάση τα παραπάνω.
Οι αποστάσεις από το σχέδιο Β’ του Βαρουφάκη
Ακόμη και μετά την “απομυθοποίηση” του σχεδίου Β΄ που είχε συντάξει ο πρώην υπουργός Οικονομικών Γ. Βαρουφάκης, και το οποίο προέβλεπε μεταξύ άλλων την έκδοση υποσχετικών πληρωμής (IOU’s), ο κ. Παπαδημητρίου παρέμεινε υποστηρικτής της ιδέας του Geuro, την οποία με επιμέλεια και επιμονή επιχειρούσε να διαχωρίσει από τις ιδέες του πρώην υπουργού Οικονομικών.
“Ο κ. Βαρουφάκης όντως είχε διαφωνήσει πλήρως στις αρχές του 2014 και είχε γράψει στο ιστολόγιο του ότι το πρόγραμμα του Levy Institute ως εναλλακτική λύση είναι μία ανοησία. Νομίζω ότι ο κ. Βαρουφάκης δεν το είχε καταλάβει τότε διότι αργότερα όπως μαθαίνουμε είχε κι αυτός κάποιες ιδέες οι οποίες περιελάμβαναν μία εναλλακτική λύση για ένα παράλληλο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Η διαφορά είναι ότι το πρόγραμμα του κ. Βαρουφάκη απ’ ότι ξέρω ήταν μία παράλληλη εναλλακτική πολιτική για συναλλαγές και όχι αναπτυξιακού χαρακτήρα, αλλά μόνο ρευστότητας. Αυτό σημαίνει φυσικά ότι θα μπορούσαν μέσω των τραπεζών να γίνουν διάφορες συναλλαγές μεταξύ των καταναλωτών (πιστωτών) και του κράτους” ανέφερε ο κ. Παπαδημητρίου, σε συνέντευξή στην ελληνική ραδιοφωνία, στα τέλη Αυγούστου του 2015.
“Από τα λίγα που ξέρω για το σχέδιο Βαρουφάκη, εστιάζει κυρίως σε ένα παράλληλο σύστημα πληρωμών που ανταποκρίνεται στη απώλεια ρευστότητας, κατά το πρότυπο της χώρας του Ισημερινού. Δεν έχει αναπτυξιακό χαρακτήρα όπως το σχέδιο του ινστιτούτου Levy για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων απασχόλησης, νεοσύστατων και μικρομεσαίων επιχειρήσεων, καθώς και σαν συμπλήρωμα συντάξεων – μέτρα που θα συνέβαλλαν στην τόνωση της εγχώριας ζήτησης”, σημείωνε σε άλλη συνέντευξή του στην εφημερίδα “Καθημερινή”, την ίδια περίοδο.
Και προσέθετε: “Το Σχέδιο Β του κ. Βαρουφάκη ήταν έκπληξη για μένα και τα μέλη της ερευνητικής ομάδας του Ινστιτούτου που ασχολείται με την ελληνική κρίση, ύστερα από τις παρατηρήσεις του κ. Βαρουφάκη που απέρριπταν σχέδια παραλλήλου νομίσματος κατά του δικού μας προτύπου. Ημουν ενήμερος από το ιστολόγιο του κ. Βαρουφάκη για το σχέδιο ρευστότητας που είχε αναπτύξει ο ίδιος χρησιμοποιώντας «tax anticipation notes», που ήταν βασισμένο σε σχέδιο ενός ερευνητή-συνεργάτη (research associate) του Levy Institute, του Ρόμπερτ Παρεντό. Δεν γνωρίζω αν ο Ρόμπερτ Παρεντό ήταν μέλος της ομάδας Βαρουφάκη”.
Μπορεί να αγνοηθεί η επιλογή της εξόδου από το ευρώ
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης και οι τοποθετήσεις του κ. Παπαδημητρίου αναφορικά με την επιλογή ενός Grexit. Σε συνέντευξή του εν έτει 2013 στην εφημερίδα “Το Έθνος”, ερωτηθείς εάν η επιλογή της εξόδου από το ευρώ μπορεί να αγνοηθεί από την Ελλάδα ή την Κύπρο, ο κ. Παπαδημητρίου ανέφερε: “Οι επιλογές τόσο για την Κύπρο όσο και για την Ελλάδα έχουν περιοριστεί τρομερά και οι μελλοντικές τους προοπτικές είναι φρικτές. Η επιλογή της εξόδου από το ευρώ δεν μπορεί πλέον να αγνοηθεί.
Προσωπικά, βλέπω να έρχονται μεγάλες αναταραχές και ένα «σχέδιο Β’» θα πρέπει να αναπτυχθεί εκτάκτως, το οποίο θα περιλαμβάνει την εισαγωγή ενός παράλληλου νομίσματος ή μια δραματική επαναδιαπραγμάτευση των μέτρων λιτότητας. Είναι αμφίβολο ότι θα μπορέσουν οι κοινωνίες είτε στην Ελλάδα είτε στη Κύπρο να αντέξουν σκληρότερες συνθήκες από αυτές στις οποίες έχουν ήδη υποβληθεί, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι κάτι τέτοιο θα ζητηθεί από την τρόικα. Θα πρέπει συνεπώς να ακολουθηθεί μια διαφορετική πορεία. Η εισαγωγή ενός παράλληλου νομίσματος έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στο παρελθόν και θα πρέπει να είναι μέρος του «σχεδίου Β’»”.
Δύο περίπου χρόνια αργότερα, σε συνέντευξη του στην “Καθημερινή”, ο κ. Παπαδημητρίου ανέφερε: “Οι εκθέσεις του Levy Institute καθώς και πολλά δικά μου άρθρα στα διεθνή και ελληνικά ΜΜΕ –συμπεριλαμβανομένης και της δικής σας εφημερίδας– ήταν πάντα και συνεχίζουν να είναι εναντίον της εξόδου της χώρας από το ευρώ και της επιστροφής της στη δραχμή.
Οπως έχουμε υποστηρίξει, η επιστροφή στο εθνικό νόμισμα θα ήταν άκρως καταστροφική – ιδιαίτερα με τις παθογένειες της ελληνικής οικονομίας και ιδίως αφού, κατά τη γνώμη μας, υπάρχει η εναλλακτική λύση του παράλληλου συστήματος, που π.χ. λειτουργεί στην Ελβετία για 80 χρόνια, με μεγάλη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Στη Μεγάλη Βρετανία, επίσης, πολλές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν το ευρώ για τις συναλλαγές τους αντί των αγγλικών λιρών”.
