Η Ολυμπιακή Φλόγα άναψε για άλλη μια χρονιά φέτος και σήμερα ταξιδεύει…
σε ολόκληρη την Βραζιλία με τελικό προορισμό το Ρίο, την πόλη θα φιλοξενήσει το σπουδαιότερο αθλητικό γεγονός ολόκληρου του πλανήτη το φετινό Αύγουστο.
Η Λαμπαδηδρομία είναι το πιο διάσημο τελετουργικό που συνοδεύει τους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες και αποτελεί μέρος μιας παράδοσης που διαμορφώθηκε κατά την ιστορική πορεία των μοντέρνων αγώνων, που μετρά πάνω από έναν αιώνα.
Η Ολυμπιακή Φλόγα πρωτοεισήχθη στους Ολυμπιακούς του Άμστερνταμ, το 1928, παρότι ο αναβιωτής τους Πιερ ντε Κουμπερτέν είχε υποστηρίξει πως αποτελεί συνδετικό σημείο μεταξύ των παλαιών και των σύγχρονων αγώνων.
Για τη Λαμπαδηδρομία, από την άλλη, έπρεπε να περιμένουμε λίγα χρόνια ακόμη μέχρι να αρχίσει να εφαρμόζεται, με εμπλοκή μάλιστα του ίδιου του ναζιστικού κόμματος.
Ας επιστρέψουμε λοιπόν νοητά στους ιστορικούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου του 1936 για να δούμε τη σφραγίδα που άφησαν στο «σώμα» των αγώνων οι Ναζί και ο ίδιος ο Χίτλερ…
Η Ολυμπιακή Φλόγα
Η παράδοση της Ολυμπιακής Φλόγας υπάρχει από την εποχή των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, όποτε και η φλόγα έκαιγε στο Πρυτανείο της Ολυμπίας, στον κοινό βωμό όλων των Ελλήνων. Φωτιές ανάβονταν και σε άλλους βωμούς, σε ιερά του Δία και της Ήρας κατά τη διάρκεια των αγώνων.
Η Ολυμπιακή Φλόγα χάνεται με το τέλος των αρχαίων αγώνων και πρέπει όπως είπαμε να περιμένουμε τους Ολυμπιακούς του 1928 στο Άμστερνταμ για την αναβίωσή της, δίχως όμως να συνδυάζεται με τη Λαμπαδηδρομία που γνωρίζουμε σήμερα. Η φλόγα απλά άναψε στον ολυμπιακό πύργο στο Στάδιο του Άμστερνταμ.
Αντίθετα με την ιστορική ύπαρξη της ιερής φλόγας, η μεταφορά της από την Ολυμπία στην πόλη που φιλοξενεί τους αγώνες είναι στην πραγματικότητα μια παράδοση που καθιερώθηκε κατά τη σύγχρονη εποχή και φυσικά και δεν υπήρχε στην Αρχαία Ελλάδα. Η πατρότητα της ιδέας ανήκει μάλιστα στη Ναζιστική Γερμανία, καθώς ο κόσμος είδε για πρώτη φορά Λαμπαδηδρομία στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου, το ’36!
Η διοργάνωση των Ολυμπιακών του Βερολίνου
Όταν ο Χίτλερ πήρε την εξουσία το 1933, ήταν αρχικά αντίθετος με τη φιλοξενία των αγώνων. Ο διεθνισμός και ο εορτασμός της πολυπολιτισμικότητας που προωθούνταν από τους Ολυμπιακούς, δεν ήταν ακριβώς στο πνεύμα της ιδεολογίας που προπαγάνδιζε. Αντίθετα, είχε την πεποίθηση ότι οι αγώνες ήταν «μια εφεύρεση των Εβραίων και τον Ελευθερομασόνων» και ουκ ολίγες φορές σκέφτηκε να ακυρώσει τη φιλοξενία τους στο Βερολίνο, εξαιτίας κιόλας του διεθνούς σκεπτικισμού που υπήρχε με την επιλογή να αναλάβει τη διεξαγωγή των αγώνων το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα.
Ήταν ο υπουργός Προπαγάνδας, ο φοβερός και τρομερός Γκαίμπελς, αυτός που κατόρθωσε να πείσει τον Φύρερ ότι οι αγώνες θα έδιναν την ευκαιρία στους Ναζί να κάνουν επίδειξη της γερμανικής ανωτερότητας ενώπιον ολόκληρης της υφηλίου, αλλά και στο εσωτερικό της χώρας.
«Τα γερμανικά αθλήματα έχουν μόνο μιαν αποστολή: να σφυρηλατήσουν το χαρακτήρα των Γερμανών, εμφυσώντας τους με το μαχητικό πνεύμα και την αναγκαία σταθερή συντροφικότητα στον αγώνα για επιβίωση», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά το 1933 ο Γκαίμπελς.
Έτσι, 6 μήνες αφότου ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία, ανακοίνωσε την απόφασή του να επιτρέψει οι αγώνες να διεξαχθούν στο Βερολίνο.
Η Λαμπαδηδρομία και η χιτλερική προπαγάνδα
Η ιδέα της Λαμπαδηδρομίας έπεσε από τον Καρλ Ντιμ, γενικό γραμματέα της οργανωτικής επιτροπής των Ολυμπιακών του Βερολίνου και επικεφαλής της αθλητικής διεύθυνσης του Βερολίνου. Ο Ντιμ εμπνεύστηκε τη Λαμπαδηδρομία από τη θέση της φλόγας στο στάδιο του Άμστερνταμ, η οποία έμοιαζε με δάδα.
Ασαφές παραμένει πάντως, αν σκοπός του Ντιμ ήταν η Λαμπαδηδρομία να αξιοποιηθεί για τη ναζιστική προπαγάνδα, καθώς ο άντρας ούτε ένθερμος υποστηρικτής του εθνικοσοσιαλισμού ήταν, ενώ ήταν και παντρεμένος με μια γυναίκα από εβραϊκή οικογένεια, κάτι που την εποχή εκείνη του χάριζε τον «τίτλο»: «Λευκός Εβραίος»! Παράλληλα, ο ίδιος άσκησε πιέσεις για την ελεύθερη συμμετοχή των Εβραίων στους αγώνες, αν και δεν αποκλείεται να το έκανε λόγω του σχεδιαζόμενου μποϊκοτάζ σε περίπτωση που δεν τους επιτρεπόταν να συμμετάσχουν επί ίσοις όροις.
Όποια κι αν ήταν όμως η συμβολή του Καρλ Ντιμ, τόσο ο Γκαίμπελς, όσο και ο ίδιος ο Χίτλερ, λάτρεψαν την ιδέα της μεταφοράς της φλόγας απευθείας από την Ελλάδα, ακριβώς διότι ταίριαζε γάντι στις αξίες και πεποιθήσεις που ήθελαν να προπαγανδίσουν μέσω των αγώνων. Μια τέτοια σύνδεση της Αρχαίας Ελλάδας με το μοντέρνο γερμανικό Ράιχ, «έδενε» άψογα με τις πεποιθήσεις του Χίτλερ ότι οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν πρόγονοι των μοντέρνων Γερμανών Αρίων. Επιπλέον, θα μπορούσε να ιδωθεί ως μια αλληγορία της εξέλιξης από τον αρχαιοελληνικό κόσμο, στους Ρωμαίους και πλέον στη νέα αυτοκρατορία που σφυρηλατούνταν στη Γερμανία. Για όλους αυτούς τους λόγους, η καλοκουρδισμένη μηχανή προπαγάνδας του Ράιχ μπήκε σε κίνηση, ώστε να πείσει ότι η Λαμπαδηδρομία λάμβανε χώρα και κατά τους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Η τελετή αφής
Ωστόσο, οι Ναζί δεν αρκέστηκαν απλά στη διεξαγωγή της Λαμπαδηδρομίας: Ο επικεφαλής του γραφείου αθλημάτων του Ράιχ, Hans von Tschammer und Osten, έπεισε τον Χίτλερ να οργανώσει ανασκαφή στο αρχαίο στάδιο της Ολυμπίας προκειμένου να διεξαχθεί εκεί η τελετή αφής της φλόγας. Μετά την τελετή και τη Λαμπαδηδρομία, μάλιστα, στον αρχαιολογικό χώρο άφησαν μια πέτρα με χαραγμένους τους ολυμπιακούς κύκλους, την οποία τη δεκαετία του ’50 βρήκαν οι αμερικανοί συγγραφείς Lynn και Gray Poole, ξεγελάστηκαν και δημιούργησαν το μύθο ότι το σύμβολο είχε αρχαιοελληνική προέλευση.
Όλα πήγαν όπως το Ράιχ τα είχε σχεδιάσει: Οι δαυλοί κατασκευάστηκαν από τη βιομηχανία Krupp, η ιερή φλόγα άναψε υπό τους ήχους του ναζιστικού εθνικού ύμνου Die Fahne Hoch και με τη βοήθεια κοίλου κατόπτρου, το οποίο ανήκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και είχε κατασκευαστεί στη Γερμανία, ενώ στην τελετή συμμετείχαν 15 ιέρειες. Η τελετή ήταν σχεδόν όμοια με αυτή που γίνεται και στις ημέρες μας, με την εξαίρεση του ναζιστικού ύμνου.
Κατόπιν, 3.331 δρομείς μετέφεραν τις δάδες με τη φλόγα για 3.180 χιλιόμετρα, από την Ολυμπία μέχρι το Βερολίνο. Το ταξίδι διήρκεσε συνολικά 12 μέρες και 11 νύχτες και έφτασε στο Βερολίνο, αφού πρώτα διέσχισε την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, την Γιουγκοσλαβία, την Ουγγαρία, την Αυστρία, την Τσεχοσλοβακία και φυσικά τη Γερμανία. Μάλιστα, στην Γιουγκοσλαβία και την Τσεχοσλοβακία σημειώθηκαν αρκετές διαμαρτυρίες, με τις αστυνομικές δυνάμεις να επιχειρούν να συγκρατήσουν τους διαδηλωτές ώστε η Λαμπαδηδρομία να συνεχιστεί.
Ο επίσημος ολυμπιακός χαιρετισμός και η ομοιότητά του με το ναζιστικό
Η εμπλοκή των Ναζιστών στους Ολυμπιακούς Αγώνες δεν τελειώνει, ωστόσο, με την τελετή αφής της ιερής φλόγας και τη Λαμπαδηδρομία, καθώς ουσιαστικά ήταν αυτοί που οδήγησαν στην εγκατάλειψη του μέχρι τότε ολυμπιακού χαιρετισμού.
Κατά τον επίσημο ολυμπιακό χαιρετισμό, το δεξί χέρι εκτείνεται με μια ελαφριά κλίση προς τα πλάγια και υψώνεται υπό γωνία, την ώρα που η παλάμη ανοίγει και τα δάχτυλα παραμένουν ενωμένα. Όπως είναι προφανές και φαίνεται και στη φωτογραφία του αγάλματος από το Ολυμπιακό Στάδιο του Άμστερνταμ (σκαλισμένο το 1928 από τον Gra Rueb), ο χαιρετισμός θυμίζει αρκετά το ναζιστικό. Η βασική διαφορά είναι ότι κατά το ναζιστικό χαιρετισμό το χέρι δεν υψωνόταν, αλλά έμενε σχεδόν στην ευθεία.
Η ομοιότητα μάλιστα αυτή των χαιρετισμών, είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια σχετική σύγχυση στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου, στο κατά πόσον πολλοί ξένοι αθλητές χαιρετούσαν τον Χίτλερ με το ναζιστικό χαιρετισμό ή εάν απλά εφάρμοζαν τον ολυμπιακό χαιρετισμό. Αυτό ξεγέλασε ακόμη και Γερμανούς στις κερκίδες που μερικές φορές μπέρδευαν τον ολυμπιακό χαιρετισμό μερικών ομάδων με το ναζιστικό και ως εκ τούτου εμφανίζονταν να υποστηρίζουν θερμότερα τις ομάδες αυτές, πράγμα που συνέβη για παράδειγμα με τη γαλλική αποστολή. Από την άλλη, η βρετανική αποστολή επειδή είδε το μπέρδεμα αυτό στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς, αποφάσισε να απέχει από οποιονδήποτε είδους χαιρετισμό.
Τόσο ο ναζιστικός χαιρετισμός, όσο και ο ολυμπιακός πιστεύεται πως βασίζονταν σε έναν υποτιθέμενο ρωμαϊκό, παρόλο που δεν έχουν βρεθεί ούτε κείμενα, αλλά ούτε και αναπαραστάσεις που να τον περιγραφούν και να δείχνουν πώς επιβίωσε μέχρι τη νεότερη εποχή. Αυτό φυσικά δεν εμπόδισε δημιουργούς και καλλιτέχνες να τον αναπαραστήσουν σε θεατρικά, ταινίες και έργα. Έτσι, γρήγορα ο χαιρετισμός υιοθετήθηκε από το ιταλικό φασιστικό κόμμα και κατόπιν το ναζιστικό, κάτι που βέβαια ενόχλησε ορισμένα στελέχη του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Έτσι, η ναζιστική ηγεσία έσπευσε να καλλιεργήσει την άποψη πως είχε δημιουργηθεί από τους ίδιους και κατόπιν αντιγράφηκε από τους Ιταλούς.
Για να επιστρέψουμε όμως στην ιστορία με τον ολυμπιακό χαιρετισμό, όπως εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς, η ομοιότητα που παρουσίαζε με το ναζιστικό, οδήγησε στην εγκατάλειψή του μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή δεν τον έχει ακόμη αντικαταστήσει με κάποιον άλλο, παρότι κανείς πλέον δεν τολμά να τον χρησιμοποιήσει υπό το φόβο να κατηγορηθεί για ναζιστής…
