Υπάρχει αυξανόμενη συνειδητοποίηση, ότι τα τρόφιμα που τρώμε, έχουν σημαντικό αντίκτυπο στο περιβάλλον και ότι οι διαφορετικές διατροφικές επιλογές, έχουν και διαφορετική επίδραση στην υγεία του πλανήτη. Για παράδειγμα, η επιλογή περισσότερων φυτικών τροφίμων, η μείωση της σπατάλης τροφίμων και η υποστήριξη βιώσιμων γεωργικών πρακτικών, μπορεί να συμβάλει στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της διατροφής στο περιβάλλον.
Αντιθέτως, η υπερβολική εξάρτηση από συγκεκριμένα τρόφιμα, η έλλειψη ποικιλίας στη διατροφή μας και η συνεχής κατανάλωση ειδών που παράγονται με μη βιώσιμο τρόπο έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στη φύση.
Πως επηρεάζει η Διατροφή μας το Περιβάλλον;
Ορισμένοι τρόποι με τους οποίους οι διατροφικές μας επιλογές επηρεάζουν το περιβάλλον είναι οι ακόλουθοι:
Χρήση γης
Η γεωργία και η κτηνοτροφία είναι υπεύθυνες για ένα σημαντικό ποσοστό εκμετάλλευσης της γης σε παγκόσμιο επίπεδο. Σήμερα, το 50% της κατοικήσιμης γης στον κόσμο χρησιμοποιείται για τη γεωργία σε σύγκριση με λιγότερο από 4% πριν από 1000 χρόνια: βιότοποι, όπως τα δάση, μετατρέπονται σε χωράφια για φυτείες, βοσκότοπους για κτηνοτροφία και καλλιέργεια ζωοτροφών. Η υπερβολική εκχέρσωση του εδάφους για αυτούς τους σκοπούς μπορεί να οδηγήσει σε αποδάσωση και καταστροφή οικοτόπων, με αρνητικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα. Σε παγκόσμιο επίπεδο, το 44% των σιτηρών και το 80% της σόγιας χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία για τη διατροφή των εκτρεφόμενων ζώων.
Χρήση νερού
Η γεωργία και η κτηνοτροφία παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο και στη μεγάλη κατανάλωση νερού -περίπου το 70% του γλυκού νερού παγκοσμίως χρησιμοποιείται για τη γεωργία και σε ορισμένες χώρες, το ποσοστό είναι υψηλότερο. Η άρδευση για τις καλλιέργειες μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική χρήση και εξάντληση των υδάτινων πόρων, με συνεπαγόμενη υποβάθμιση της ποιότητας του εδάφους και του νερού, καθώς και απώλεια βιοποικιλότητας.
Εκπομπές Αερίων Θερμοκηπίου
Η κτηνοτροφική παραγωγή, ιδιαίτερα του βόειου κρέατος και των γαλακτοκομικών προϊόντων, είναι μια σημαντική πηγή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, ιδιαίτερα του μεθανίου και οξειδίου του αζώτου. Η εκτροφή ζώων ευθύνεται για το 14% όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Παγκοσμίως, τα ζώα απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα 7,1 γιγατόνους διοξειδίου του άνθρακα καθώς αφομοιώνουν την τροφή τους. Αυτές οι εκπομπές συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή και στην υπερθέρμανση του πλανήτη.
Χρήση Λιπασμάτων και Φυτοφαρμάκων
Οι γεωργικές πρακτικές συχνά περιλαμβάνουν τη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, τα οποία μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα του εδάφους και του νερού και στη βιοποικιλότητα. H γεωργία είναι μια σημαντική πηγή ρύπανσης από αγροχημικά προϊόντα που μολύνει τις υδάτινες οδούς, τα υπόγεια ύδατα και τον αέρα.
Σπατάλη τροφίμων
Μια σημαντική ποσότητα τροφίμων σπαταλιέται κάθε χρόνο (το 30% της παραγωγής), γεγονός που όχι μόνο αναδεικνύει την σπατάλη πόρων αλλά συμβάλλει επίσης στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την αποσύνθεση των τροφίμων στους χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Στην πραγματικότητα, εάν τα απόβλητα τροφίμων ήταν μια χώρα, θα ήταν η 3η μεγαλύτερη εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου μετά την Κίνα και τις ΗΠΑ.
Υπεραλίευση
Η μεγάλη ζήτηση θαλασσινών οδηγεί σε υπεραλίευση -περίπου το 94% των ιχθυαποθεμάτων υπεραλιεύεται (34%) ή αλιεύεται με βιώσιμο τρόπο (60%), με αρνητικές συνέπειες στα θαλάσσια οικοσυστήματα και στα μέσα διαβίωσης των αλιευτικών κοινοτήτων.
Ποια χαρακτηριστικά των Διαιτών παίζουν Ρόλο;
Χαρακτηριστικά της διατροφής που μπορούν να παίξουν ρόλο στον αντίκτυπό τους στο περιβάλλον:
Ζωική έναντι Φυτικής Διατροφής
Οι δίαιτες που είναι πλούσιες σε ζωικά προϊόντα, ιδιαίτερα το βόειο κρέας και τα γαλακτοκομικά, τείνουν να έχουν υψηλότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο από τις φυτικές δίαιτες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η κτηνοτροφική παραγωγή συνδέεται με υψηλές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, χρήση γης και νερού.
Ποσότητα Ενέργειας και Νερού
Τρόφιμα όπως το κρέας, απαιτούν περισσότερη ενέργεια και νερό για να παραχθούν από τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στον υψηλότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπό τους.
Επεξεργασία και Συσκευασία
Τρόφιμα που είναι εξαιρετικά επεξεργασμένα και συσκευασμένα μπορεί να έχουν υψηλότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο λόγω της ενέργειας και των υλικών που απαιτούνται για την παραγωγή και τη διάθεση των απορριμμάτων συσκευασίας.
Προέλευση Τροφίμων
Οι δίαιτες που βασίζονται σε τοπικά, εποχιακά τρόφιμα μπορεί να έχουν μικρότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο από αυτές που βασίζονται σε εισαγόμενα ή εκτός εποχής τρόφιμα, λόγω μειωμένων εκπομπών κατά τη μεταφορά.
Βιολογικά και βιώσιμα τρόφιμα
Η επιλογή τροφίμων που παράγονται με βιολογικές και βιώσιμες γεωργικές πρακτικές μπορεί να μειώσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της γεωργίας, μειώνοντας τη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και προωθώντας τη βιοποικιλότητα.
Απόβλητα Τροφίμων
Οι δίαιτες που παράγουν λιγότερα απόβλητα τροφίμων έχουν μικρότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο, καθώς η σπατάλη τροφίμων σημαίνει σπατάλη πόρων και συμβάλλει στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την αποσύνθεση.
Οι Χειρότερες και οι Καλύτερες Δίαιτες για το Περιβάλλον
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature το 2018 διαπίστωσε ότι μια vegan διατροφή είχε τις χαμηλότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ακολουθούμενη από μια χορτοφαγική διατροφή και στη συνέχεια από δίαιτες που περιελάμβαναν κρέας και γαλακτοκομικά.
Μια άλλη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Environmental Science & Technology το 2017 αξιολόγησε τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο των διαφορετικών διατροφικών προτύπων και διαπίστωσε ότι μια δίαιτα χαμηλή σε κρέας και υψηλή σε φρούτα, λαχανικά και δημητριακά ολικής αλέσεως είχε τις χαμηλότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ενώ η διατροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε κρέας και χαμηλή σε φρούτα και λαχανικά είχε τον μεγαλύτερο αντίκτυπο.
Τέλος, μελέτη του 2020 που επίσης ανέλυσε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των διαφορετικών διατροφικών προτύπων σε 140 χώρες διαπίστωσε ότι μια 100% φυτική ή vegan διατροφή μείωσε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου 70% κατά μέσο όρο σε σύγκριση με την παμφάγα δίαιτα.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η απλή μείωση ή η εξάλειψη του κρέατος από τη διατροφή κάποιου μπορεί να μην έχει απαραίτητα χαμηλότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο, καθώς άλλοι παράγοντες όπως τα είδη των τροφίμων που καταναλώνονται, οι μέθοδοι παραγωγής, η επεξεργασία και η συσκευασία τροφίμων, η μεταφορά και τα απόβλητα που δημιουργούνται συμβάλλουν επίσης στον περιβαλλοντικό αντίκτυπο μιας δίαιτας. Άρα, η στροφή σε φυτικές διατροφές χωρίς αλλαγή του γεωργικού συστήματος, ώστε να αλλάξει η παραγωγή των φυτικών τροφίμων, δεν φέρει μεγάλες βελτιώσεις στην υγεία του πλανήτη.
Αν και δεν μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι υπάρχει «χειρότερη» ή «καλύτερη» δίαιτα όσον αφορά το περιβάλλον, η έρευνα έχει δείξει ότι ορισμένες δίαιτες έχουν υψηλότερο ή χαμηλότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο από άλλες Μερικά παραδείγματα διαιτών που θεωρούνται φιλικές προς το περιβάλλον:
Αυστηρή Χορτοφαγία (vegan)
Μια δίαιτα που εστιάζει σε φυτικά τρόφιμα όπως φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως, όσπρια, ξηρούς καρπούς και σπόρους. Αυτός ο τύπος δίαιτας έχει αποδειχθεί ότι έχει τις χαμηλότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα εάν τα τρόφιμα προέρχονται από τοπικούς παραγωγούς και παράγονται χρησιμοποιώντας πρακτικές βιώσιμης γεωργίας. Απαιτούν λιγότερη γη, νερό και ενέργεια για την παραγωγή τους από δίαιτες με βάση το κρέας και παράγουν λιγότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Χορτοφαγική Διατροφή (vegetarian)
Αποκλείουν το κρέας και το ψάρι αλλά μπορεί να περιλαμβάνουν γαλακτοκομικά προϊόντα και αβγά, θεωρούνται επίσης σχετικά φιλικές προς το περιβάλλον. Ωστόσο, ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος μιας χορτοφαγικής διατροφής, μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με την ποσότητα γαλακτοκομικών και αβγών που καταναλώνονται.
Ευέλικτη Χορτοφαγία (flexitarian)
Η διατροφή είναι κυρίως χορτοφαγική, αλλά περιστασιακά μπορεί να περιλαμβάνει κρέας γαλακτοκομικά και άλλων ζωικά προϊόντα. Έχει αποδειχθεί ότι έχει μικρότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο από τις δίαιτες που είναι πλούσιες σε ζωικά προϊόντα και επεξεργασμένα τρόφιμα. Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος μιας ευέλικτης δίαιτας μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με το πόσο συχνά καταναλώνεται το κρέας και το ψάρι.
Ιχθυοχορτοφαγική Δίαιτα (pescatarian)
Αποκλείει το κρέας, αλλά περιλαμβάνει το ψάρι και τα θαλασσινά και μπορεί να έχει μικρότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο από τις δίαιτες με βάση το κρέας, αλλά συνεχίζει να συμβάλλει στην υπεραλίευση και άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα που σχετίζονται με το εμπόριο θαλασσινών.
Μεσογειακή Διατροφή
Βασίζεται στα παραδοσιακά διατροφικά πρότυπα των χωρών που γειτνιάζουν με τη Μεσόγειο Θάλασσα και συνήθως περιλαμβάνει υψηλές ποσότητες φρούτων, λαχανικών, δημητριακών ολικής αλέσεως, οσπρίων, ξηρών καρπών και σπόρων, με μέτριες ποσότητες ψαριών και γαλακτοκομικών προϊόντων. Μελέτες έχουν δείξει ότι η μεσογειακή διατροφή έχει μικρότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο από τις δίαιτες που είναι πλούσιες σε κρέας και επεξεργασμένα τρόφιμα.
Δίαιτα Locavore
Εστιάζει στην κατανάλωση τοπικών και εποχιακών τροφίμων, με έμφαση στη μείωση των χιλιομέτρων των τροφίμων και στην υποστήριξη των ντόπιων παραγωγών. Με τη μείωση της απόστασης που διανύει το φαγητό, αυτός ο τύπος δίαιτας μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα που σχετίζεται με τη μεταφορά τροφίμων.
Δίαιτες μη Φιλικές προς το Περιβάλλον
Η δυτικού τύπου διατροφή: χαρακτηρίζεται από υψηλή πρόσληψη κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, ζάχαρης, επεξεργασμένων δημητριακών και τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά. Μελέτες έχουν δείξει ότι η δυτικού τύπου διατροφή έχει υψηλότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο από τις δίαιτες που είναι πλούσιες σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης.
Διατροφή υψηλής Περιεκτικότητας σε Κρέας
Οι δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε κρέας, ιδιαίτερα το κόκκινο κρέας, συνδέονται με υψηλότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις λόγω των υψηλών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της χρήσης γης, νερού και ενέργειας που σχετίζονται με τη κτηνοτροφία.
Δίαιτα Γρήγορου Φαγητού
Αυτός ο τύπος δίαιτας είναι πλούσιος σε επεξεργασμένα και συσκευασμένα τρόφιμα, τα οποία συνδέονται με υψηλότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις λόγω της ενέργειας και των πόρων που απαιτούνται για τη συσκευασία και τη μεταφορά.
Συνοπτικά, οι δίαιτες που είναι χαμηλές σε ζωικά προϊόντα και πλούσιες σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης, ιδιαίτερα εκείνες που παράγονται τοπικά και παράγονται με βιώσιμες γεωργικές πρακτικές, τείνουν να έχουν χαμηλότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο από τις δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε ζωικά προϊόντα και επεξεργασμένα τρόφιμα. Χρειάζεται όμως να αναγνωρίσουμε ότι δεν έχουν όλες οι φυτικές δίαιτες τα ίδια οφέλη για το περιβάλλον.
Τι μπορώ να Αλλάξω στη Διατροφή μου για να Βοηθήσω;
Μερικές αλλαγές που μπορείς να κάνεις στη διατροφή, ώστε να συμβάλλεις στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και σε ένα πιο βιώσιμο σύστημα διατροφής:
- Ένταξε περισσότερα τρόφιμα φυτικής προέλευσης στη διατροφή σου: φρούτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά ολικής αλέσεως, ξηρούς καρπούς και σπόρους.
- Κατανάλωσε φρούτα και λαχανικά εποχής: από τη λαϊκή, το τοπικό αγρόκτημα ή τον μανάβη, στηρίζοντας έτσι και την τοπική οικονομία.
- Μείωσε την κατανάλωση κρέατος: ιδιαίτερα κόκκινου κρέατος και κατανάλωσε όλα τα μέρη των ζώων, όταν τα επιλέγεις.
- Επίλεξε βιώσιμα θαλασσινά: Εάν τρως θαλασσινά, κατανάλωσε μικρές ποσότητες που προέρχονται από πιστοποιημένη αλιεία, όπως το Marine Stewardship Council (MSC) ή το Aquaculture Stewardship Council (ASC), επίλεξε ποικιλία θαλασσινών με προτίμηση αυτών που βρίσκονται χαμηλότερα στην τροφική αλυσίδα και εκείνων με χαμηλότερες εκπομπές άνθρακα.
- Κατανάλωσε μεγαλύτερη ποικιλία τροφίμων: Το 75% της παγκόσμιας προσφοράς τροφίμων προέρχεται από μόλις 12 φυτά και 5 είδη ζώων. Η μεγαλύτερη ποικιλία στη διατροφή μας είναι απαραίτητη, καθώς η έλλειψη ποικιλίας στη γεωργία επηρεάζει αρνητικά τη φύση και αποτελεί απειλή για την επισιτιστική ασφάλεια.
- Απέφυγε συσκευασμένα και επεξεργασμένα τρόφιμα: Τα συσκευασμένα και επεξεργασμένα τρόφιμα απαιτούν περισσότερη ενέργεια και πόρους για να παραχθούν, και επίσης παράγουν περισσότερα απόβλητα σε σύγκριση με τα μη επεξεργασμένα τρόφιμα. Προσπάθησε να επιλέγεις φρέσκα τρόφιμα όσο το δυνατόν περισσότερο.
- Μείωσε τη σπατάλη τροφίμων: ώστε να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα. Προσπάθησε να σχεδιάζεις τα γεύματά σου και να ψωνίζεις προσεκτικά για να μειώσεις τη σπατάλη φαγητού και κομποστοποίησε τυχόν υπολείμματα τροφών που δημιουργούνται. Κατέψυξε οτιδήποτε δεν μπορείς να καταναλώσεις όσο είναι φρέσκο και, όπου είναι δυνατόν, αγόρασε χύμα προϊόντα, ώστε να μπορείς να επιλέξεις την ακριβή ποσότητα που χρειάζεσαι.
- Καλλιέργησε τη δική σου τροφή: Τι καλύτερο από φρέσκα φρούτα και λαχανικά κατευθείαν από τον κήπο ή τη γλάστρα σου; Εκτός από υγιεινά και νόστιμα, είναι απαλλαγμένα από το αποτύπωμα άνθρακα των τροφίμων που αγοράζονται από τα καταστήματα.
- Προτίμησε το νερό της βρύσης από άλλα ροφήματα – ιδιαίτερα τα αναψυκτικά.
Επειδή η υγεία, η ευημερία και η ποιότητα ζωής των ανθρώπων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την υγεία του πλανήτη, οι διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές πρέπει να περιλαμβάνουν την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Με το να κάνουμε συνειδητές διατροφικές επιλογές, μπορούμε όλοι να συμβάλουμε σε ένα πιο βιώσιμο μέλλον.
